ประเภทของนิติกรรม

ประเภทของนิติกรรม

2.1 นิติกรรมฝ่ายเดียว(Unilateral Act) หมายถึง นิติกรรมซึ่งมีการแสดงเจตนาของบุคคลฝ่ายเดียว และเมื่อมีการแสดงเจตนาออกมาแล้วแม้คู่สัญญาอีกฝ่ายหนึ่งจะไม่ยินยอมก็มีผลสมบูรณ์ เช่น พินัยกรรม การเลิกสัญญา เป็นต้น
2.2 นิติกรรมหลายฝ่าย(Multilateral Act) หมายถึง นิติกรรมที่เกิดจากการแสดงเจตนาของบุคคลสองฝ่าย และก่อให้เกิดผลต่อทั้งสองฝ่าย เช่น การทำสัญญาต่างๆ

  ความสมบูรณ์ของนิติกรรม


นิติกรรมจะเกิดขึ้นโดยชอบด้วยกฎหมายได้นั้นจะต้องเป็นนิติกรรมที่เกิดขึ้นโดยการกระทำซึ่งมีวัตถุประสงค์แห่งนิติกรรมที่ชอบด้วยกฎหมาย  อีกทั้งจะต้องเป็นนิติกรรมที่มิได้เกิดขึ้นจากบุคคลซึ่งหย่อนความสามารถ อันจะทำให้นิติกรรมที่เกิดขึ้นนั้นมีผลสมบูรณ์ กล่าวคือ:-




3.1 ความสามารถของบุคคลผู้ทำนิติกรรม
มาตรา 153 บัญญัติว่า “การใดมิได้เป็นไปตามบทบัญญัติของกฎหมายว่าด้วยความสามารถของบุคคล การนั้นเป็นโมฆียะ”  ดังนั้น การแสดงเจตนาทำนิติกรรมจะเกิดผลโดยสมบูรณ์ตามกฎหมายได้ต่อเมื่อได้กระทำโดยบุคคลผู้มีความสามารถ  หากการทำนิติกรรมโดยบุคคลซึ่งหย่อนความสามารถแล้วก็จะส่งผลให้นิติกรรมนั้นเป็นโมฆียะ นั่นหมายความว่า นิติกรรมนั้นมีความสมบูรณ์ใช้บังคับกันได้ตามกฎหมาย ตั้งแต่ทำนิติกรรมนั้นจนกว่านิติกรรมนั้นจะถูกบอกล้าง  ซึ่งหากถูกบอกล้างแล้วก็จะทำให้นิติกรรมนั้นเป็นโมฆะมาตั้งแต่แรกเริ่มทำนิติกรรม  แต่ถ้าไม่มีการบอกล้างนิติกรรมนั้นก็จะสมบูรณ์ใช้บังคับกันได้ตามกฎหมายตลอดไป หรือทางกลับกันหากในกรณีที่มีการให้สัตยาบัน (ให้การรับรอง) ก็จะทำให้นิติกรรมนั้นสมบูรณ์ใช้บังคับกันได้ตามกฎหมายตลอดไปเช่นกัน
สำหรับบุคคลที่จะแสดงเจตนาทำนิติกรรมได้นั้น ได้แก่ บุคคล 2 ประเภท  คือ บุคคลธรรมดา และนิติบุคคล  อย่างไรก็ตาม ในการทำนิติกรรมของนิติบุคคลจะต้องมีการแต่งตั้งบุคคลธรรมดาเพื่อให้เป็นผู้มีอำนาจทำการแทนนิติบุคคล  แต่การกระทำนั้นจะต้องอยู่ภายในขอบเขตที่กฎหมายกำหนด และอยู่ภายในวัตถุประสงค์ของนิติบุคคล  เพราะหากมีการทำนิติกรรมนอกเหนือจากที่กฎหมายกำหนด หรือไม่อยู่ในกรอบวัตถุประสงค์ของนิติบุคคลแล้ว การกระทำนั้นก็จะไม่ผูกพันนิติบุคคล โดยถือเสมือนว่านิติบุคคลนั้นมิได้ทำขึ้นเลย
สำหรับกรณีบุคคลธรรมดา สามารถทำนิติกรรมได้เต็มความสามารถ เว้นแต่บุคคลผู้หย่อนความสามารถ ซึ่งมีอยู่ 4 ประเภทด้วยกัน คือ
3.1.1 ผู้เยาว์(Minor)
3.1.2 คนไร้ความสามารถ(Incompetent person)
3.1.3 คนวิกลจริต(Unsound mind person)
3.1.4 คนเสมือนไร้ความสามารถ(Quasi incompetent person)




3.2 วัตถุประสงค์แห่งนิติกรรม
วัตถุประสงค์แห่งนิติกรรม คือ ประโยชน์อันเป็นผลสุดท้ายที่ผู้แสดงเจตนาทำนิติกรรมประสงค์ให้เกิดขึ้น เช่น วัตถุประสงค์ของการเช่าบ้าน หากพิจารณาจากฝ่ายผู้เช่า คือการได้อยู่อาศัยในบ้านเช่า ส่วนวัตถุประสงค์ของผู้เช่า คือต้องการประโยชน์จากเงินค่าเช่าบ้าน เป็นต้น
มาตรา 153 บัญญัติว่า “การใดมีวัตถุประสงค์เป็นการต้องห้ามชัดแจ้งโดยกฎหมาย เป็นการพ้นวิสัย หรือเป็นการขัดต่อความสงบเรียบร้อย หรือศีลธรรมอันดีของประชาชน การนั้นเป็นโมฆะ”
จากบทบัญญัติแห่งมาตรา 150 สามารถแยกพิจารณาโดยกำหนดวัตถุประสงค์ของนิติกรรมได้ดังนี้
3.2.1 วัตถุประสงค์ของนิติกรรมต้องห้ามชัดแจ้งโดยกฎหมาย
3.2.2 วัตถุประสงค์ของนิติกรรมเป็นการพ้นวิสัย
3.2.3 วัตถุประสงค์ของนิติกรรมเป็นการขัดต่อความสงบเรียบร้อย หรือศีลธรรมอันดีของประชาชน
                         
3.2.1 วัตถุประสงค์ของนิติกรรมต้องห้ามชัดแจ้งโดยกฎหมาย
ในกรณีวัตถุประสงค์ของนิติกรรมที่ต้องห้ามชัดแจ้งโดยกฎหมายนั้น กฎหมายได้บัญญัติเอาไว้อย่างชัดเจนแจ้งแล้วว่ากรณีไหนบ้างที่กฎหมายห้ามมิให้กระทำ ซึ่งมี 2 กรณี อันได้แก่

1. การกระทำ หรือการแสดงเจตนาที่มีบทบัญญัติแห่งกฎหมายได้ห้ามเอาไว้ “เป็นมาตรา” อย่างชัดแจ้ง  เช่น พระราชบัญญัติห้ามเรียกดอกเบี้ยเกินอัตรา พ.ศ. 2475 ได้บัญญัติห้ามมิให้บุคคลเรียกดอกเบี้ยในการกู้ยืมเงินเกินอัตราร้อยละ 15 ต่อปี ซึ่งการตกลงเรียกดอกเบี้ยเกินอัตราดังกล่าวเป็นนิติกรรมที่มีวัตถุประสงค์ต้องห้ามชัดแจ้งโดยกฎหมาย การเรียกดอกเบี้ยเกินร้อยละ 15 ต่อปี จึงตกเป็นโมฆะ แต่อย่างไรก็ตาม ในส่วนของต้นเงินก็ยังมีผลสมบูรณ์ต่อไป เพราะตามกฎหมายดังกล่าวห้ามเฉพาะเรื่องของการเรียกดอกเบี้ยเท่านั้น หรือกรณีการตกลงคิดดอกเบี้ยทบต้น ก็เป็นเรื่องที่มีวัตถุประสงค์ต้องห้าม ตามมาตรา 655  หากมีการตกลงฝ่าฝืนบทบัญญัติดังกล่าว ก็ย่อมทำให้นิติกรรมนั้นมีผลเป็นโมฆะ แต่ข้อตกลงนั้นก็ไม่มีผลกระทบอันจะทำให้ต้นเงินตกเป็นโมฆะไปด้วยแต่อย่างได เป็นต้น
2. การกระทำ หรือการแสดงเจตนาที่มีบทบัญญัติแห่งกฎหมายมิได้ห้ามเอาไว้โดยตรงแต่มีกฎหมายอาญาบัญญัติว่าการกระทำหรือการแสดงเจตนานั้นเป็นความผิด เช่นการฆ่าคน การทำร้ายร่างกายผู้อื่น  การที่ชายและหญิงทำการสมรสกันในขณะที่ฝ่ายชาย หรือ ฝ่ายหญิง หรือทั้งสองฝ่ายมีคู่สมรสอยู่แล้ว หรือ กรณีพระราชบัญญัติกองทุนสำรองเลี้ยงชีพ พ.ศ.2530 มาตรา 24 กำหนดว่าสิทธิเรียกร้องเงินจากกองทุนไม่อาจโอนกันได้ การโอนสิทธิเรียกร้องดังกล่าวไปให้คนอื่นจึงตกเป็นโมฆะ 3.2.2 วัตถุประสงค์ของนิติกรรมเป็นการพ้นวิสัย
   การพ้นวิสัยคือ นิติกรรมที่มีวัตถุประสงค์ที่เป็นไปไม่ได้ อันจะทำให้นิติกรรมนั้นมีผลเป็นโมฆะ การพ้นวิสัยจึงประกอบไปด้วย 2 กรณีดังต่อไปนี้
   1) การไดๆ อันไม่อาจเป็นไปได้โดยแน่แท้ หรือไม่อาจเป็นไปได้ตามธรรมชาติ เช่น การทำสัญญาจ้างย้ายเทือกหิมาลัยมาไว้ที่สนามหลวง  หรือทำสัญญาจ้างย้ายมหาสมุทรแปซิฟิกมาไว้ที่เชียงใหม่ เป็นต้น  ซึ่งโดยสภาพตามธรรมชาติแล้วไม่อาจทำตามวัตถุประสงค์ของนิติกรรมดังกล่าวได้เป็นแน่แท้
   2) นิติกรรมที่มุ่งถึงสิ่งไดสิ่งหนึ่งโดยเฉพาะ แต่ในขณะเดียวกันก็ปรากฎว่าในขณะทำนิติกรรมของสิ่งนั้นไม่มีตัวตนอยู่แล้ว เช่น แดง ตกลงทำสัญญาซื้อขายแจกันกับ ดำ ปรากฎว่าในขณะทำสัญญาซื้อขายกันนั้นแจกันที่ต้องการจะซื้อขายกันได้ตกแตกเสียแล้ว เป็นต้น

3.2.3  วัตถุประสงค์ของนิติกรรมต้องไม่ขัดความสงบเรียบร้อยและศิลธรรมอันดีของประชาชน
“ความสงบเรียบร้อยของประชาชน” หมายถึง การอันเกี่ยวด้วยประโยชน์ทั่วไปของสาธารณชน อันมีหลักในการพิจารณาดังนี้
1. ความสงบเรียบร้อยทางการเมือง การปกครอง โดยถือหลักว่าในการปกปักรักษาอธิปไตยของรัฐ เช่น การทำนิติกรรมตกลงกันให้มีการเปลี่ยนแปลงอำนาจอธิปไตยของรัฐ หรือตกลงกันให้มีการถอนฟ้องคดีอาญาแผ่นดินโดยยอมให้เงินเป็นการตอบแทน
2. ความสงบเรียบร้อยในทางครอบครัว เช่น การทำสัญญาไม่ให้บุคคลร่วมกินหลับนอนเป็นสามีภริยากัน หรือการทำนิติกรรมเปลี่ยนแปลงอำนาจปกครองบุตร หรือมารดาทำสัญญาว่าจะไม่อยู่ด้วยกัน หรือภริยาทำนิติกรรมให้เงินแก่หญิงอื่นเพื่อให้มาเป็นเมียน้อย เป็นต้น
3.ความสงบเรียบร้อยทางวิชาชีพสำหรับวิชาชีพ  ด้วยเหตุที่วิชาชีพบางวิชาชีพมีความสำคัญเกี่ยวกับประชาชน หากปล่อยให้มีการประกอบวิชาชีพอย่างเสรีแล้วก็จะกระทบต่อประชาชนหมู่มาก กฎหมายจึงกำหนดให้การตกลงบางอย่างของผู้ประกอบวิชาชีพเป็นการอันขัดต่อความสงบเรียบร้อยของประชาชน   เช่น ทนายความตกลงขอรับค่าทนายความโดยแบ่งเอาจากทรัพย์สินที่พิพาทฟ้องร้องกัน
4.ความสงบเรียบร้อยในทางเศรษฐกิจ  โดยปกติบุคคลมีเสรีภาพในการแสดงเจตนา แต่การแสดงเจตนาอาจจะเกิดการเอารัดเอาเปรียบกันได้ เพราะเหตุคู่สัญญาอีกฝ่ายหนึ่งมีอำนาจทางเศรษฐกิจที่เหนือกว่า มีอำนาจเงินที่มากกว่า รัฐจึงต้องบัญญัติกฎหมายเข้ามาแทรกแซงการทำสัญญาที่เกี่ยวกับธุรกิจมากขึ้น และข้อตกลงระหว่างบุคคลหากขัดต่อบทบัญญัติดังกล่าวแล้วก็จะเป็นการขัดต่อความสงบเรียบร้อยของประชาชน  เช่น นายแดง ได้รับอนุญาตจากรัฐบาลให้ส่งข้าวสารไปขายต่างประเทศ นายแดงจะนำใบอนุญาตดังกล่าวไปขายให้นายดำ เพื่อนายดำจะได้ประกอบธุรกิจส่งข้าวสารไปขายในต่างประเทศแทนนายแดง ถือว่าสัญญานั้นขัดต่อความสงบเรียบร้อยของประชาชน เป็นโมฆะ หรือกรณีการกู้ยืมเงินไปค้าฝิ่น สัญญากู้ยืมเงินดังกล่าวก็เป็นการขัดต่อความสงบเรียบร้อยของประชาชน เป็นโมฆะ เป็นต้น

“ศีลธรรมอันดีของประชาชน” หมายถึง ขนบธรรมเนียม ประเพณีอันดีของประชาชนในสังคม ถ้าสังคมถือว่าอะไรเป็นเรื่องศีลธรรมอันดีงามแล้ว สิ่งนั้นก็เป็นศีลธรรมอันดีงาม ทั้งนี้โดยคำนึงถึงความรู้สึกของคนส่วนใหญ่ แต่อย่างไรก็ตามศีลธรรมอันดีงามอาจเปลี่ยนไปได้ตามยุคสมัย และตามแต่สังคม   เช่น ในปี พ.ศ.2501 การตกลงฮั้วกันสมยอมในการสู้ราคาของผู้เข้าประมูลงานของรัฐบาล ถือว่าเป็นพาณิชนโยบาย ไม่เป็นการขัดต่อความสงบเรียบร้อย หรือศีลธรรมอันดีของประชาชน   แต่ต่อมาในปี พ.ศ.2519 การตกลงกันเข้าสู้ราคา หรือการฮั้ว ศาลฎีกาได้มีคำวินิจฉัยว่า เป็นการอันขัดต่อความสงบเรียบ หรือศีลธรรมอันดีของประชาชน เพราะทำเป็นการหลอกลวงหน่วยงานของรัฐอันเป็นการบีบบังคับเอาเงินของรัฐโดยไม่สุจริต
ตัวอย่าง ของศีลธรรมอันดีของประชาชน เช่น กรณีหญิงมีสามีแล้วไปอยู่กินกับชายอื่นจนเกิดมีบุตรด้วยกัน แล้วหญิงมีสามีนั้นก็ไปร้องขอต่อศาลเพื่อให้ศาลสั่งว่าชายที่ไปอยู่กินด้วยกันนั้นเป็นบิดาของบุตร  ต่อมาสามีของหญิงคนนั้นได้คัดค้านต่อศาลว่า การเป็นชู้ชั่วทั้งชายหญิงหากศาลสั่งให้เด็กเป็นบุตรของชายชู้ย่อมเป็นการสนับสนุนให้ชายหญิงประพฤติผิดศีลธรรม  ศาลฎีกาได้วินิจฉัยว่า การประพฤติผิดศีลธรรมเป็นเรื่องของหญิงกับชายชู้ เด็กไม่ได้มีส่วนในการกระทำความผิดด้วย ศาลจึงพิพากษาให้เด็กเป็นบุตรอันแท้จริงของบิดา(ชายชู้) ก็ไม่ถือว่าเป็นการขัดต่อศีลธรรมอันดีแต่อย่างได หรือกรณีที่ชายมีภริยาอยู่แล้วแต่ได้ไปตกลงกับหญิงอื่นให้มาเป็นภริยาอีกคน เช่นนี้ย่อมเป็นการขัดต่อความสงบเรียบร้อยและศีลธรรมอันดีของประชาชน ตามมาตรา 150    เป็นต้น

แบบของนิติกรรม(Effective form)

มาตรา 151 บัญญัติว่า “การใดมิได้ทำให้ถูกต้องตามแบบที่กฎหมายบังคับไว้การนั้นเป็นโมฆะ”
แบบของนิติกรรม หมายถึง พิธีการที่กฎหมายกำหนดไว้ และบังคับให้ผู้ที่แสดงเจตนาทำนิติกรรมต้องปฏิบัติตามเพื่อให้การแสดงเจตนาของตนสมบูรณ์เป็นนิติกรรม และหากผู้แสดงเจตนามิได้ทำให้ถูกต้องตามแบบพิธีการที่กฎหมายกำหนดแล้ว นิติกรรมนั้นก็จะเป็นโมฆะ
แบบที่กฎหมายกำหนดเอาไว้แบ่งออกได้เป็น 4 กรณี คือ
4.1 นิติกรรมที่ต้องทำเป็นหนังสือ และจดทะเบียนต่อพนักงานเจ้าหน้าที่ นิติกรรมประเภทนี้เป็นนิติกรรมที่มีความสำคัญ กฎหมายจึงกำหนดให้ต้องทำเป็นหนังสือ และต้องจดทะเบียน กล่าวคือ ต้องให้เจ้าพนักงานบันทึกเกี่ยวกับนิติกรรมนั้นๆ เอาไว้เป็นหลักฐาน เช่น การทำสัญญาซื้อขายอสังหาริมทรัพย์ หรือสังหาริมทรัพย์พิเศษ การจำนอง การขายฝาก การแลกเปลี่ยน   เป็นต้น
4.2 นิติกรรมที่ต้องจดทะเบียนต่อพนักงานเจ้าหน้าที่ เช่น การจดทะเบียนห้างหุ้นส่วน หรือบริษัท เป็นต้น
4.3 นิติกรรมที่ต้องทำเป็นหนังสือต่อพนักงานเจ้าหน้าที่  กรณีนี้แม้จะต้องทำเป็นหนังสือต่อหน้าพนักงานเจ้าหน้าที่แต่ก็มิได้มีกฎหมายบังคับว่าจะต้องจดทะเบียนแต่อย่างได เช่นการทำพินัยกรรมแบบเอกสารฝ่ายเมืองจะต้องทำต่อหน้านายอำเภอ   การคัดค้านตั๋วเงินก็ต้องคัดค้านต่อนายอำเภอ เป็นต้น
4.4 นิติกรรมที่ต้องทำเป็นหนังสือ  เป็นกรณีที่ผู้ทำนิติกรรมจะต้องทำเป็นหนังสือกันเองเพื่อไม่ให้การแสดงเจตนานั้นเป็นการเลื่อนลอยจนเกินไป เช่น การทำสัญญาเช่าซื้อ  การรับสภาพหนี้   ตั๋วเงิน   การโอนหุ้น